Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir og Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifa 25. apríl 2024 07:00 Soja er matvæli sem hefur verið töluvert umdeilt og mikið rætt á sviði næringar en um er að ræða einstakt matvæli sem hefur verið ansi vel rannsakað. Rannsóknir sýna fram á að soja hafi ýmist jákvæð eða hlutlaus áhrif á ýmsar heilsufarslegar útkomur. Þrátt fyrir það hefur þessi ágæta fæða ekki verið örugg fyrir háværum og ósanngjörnum mýtum sem virðast seint ætla að deyja út. Raunin er sú að soja er mjög næringarríkt matvæli sem hefur að geyma mikilvæg prótein. Soja er eitt af fáum plöntupróteinum sem að inniheldur allar 9 lífsnauðsynlegu amínósýrurnar í þeim hlutföllum sem við þörfnumst eins og dýraprótein. Það er auk þess ríkt af kalki, magnesíum, trefjum og inniheldur járn og sink. Fyrir flesta er því um að ræða næringaríka fæðu og líklegt til að hafa heilsufarslegan ávinning, sé ekki óþol til staðar. Í grunninn er um að ræða sojabaunir sem er svo hægt að vinna úr mismunandi afurðir sem eru ýmist lítið unnar eða mikið unnar. Dæmi um lítið unnar sojavörur eru til dæmis baunirnar sjálfar, ýmist hvítar soja baunir eða edamame baunir sem að eru óþroskaðar soja baunir. Auk þess er hægt að vinna úr þeim sojamjólk, sojajógúrt, tofu og tempeh, sojakjöt og fleiri unnin matvæli. Þessi matvæli flokkast þó vissulega mis unnin. Ýmsar mýtur hafa verið í gangi um soja í gegnum tíðina og margar af þeim mýtum byggja á gömlum rannsóknum á dýrum. Mikilvægt er að hafa í huga að ferlar mannslíkamans virka oft allt öðruvísi en hjá dýrum og endurspegla því dýrarannsóknir ekki hvaða ferlar eiga sér stað í mönnum. Svo spurningin er, ertu maður eða mús? Förum aðeins yfir nokkrar mýtur um soja sem að hefur verið vinsælt að halda fram. Mýta 1 - “Soja veldur kvenlegum eiginleikum hjá körlum” Þessi mýta er mjög algeng og ætlar greinilega að vera svolítið langlíf og þrjósk. Hún hefur meira að segja gengið svo langt að á netmiðlum varð nýlega til hugtakið „soy boys“, þá sem einhverskonar móðgun gagnvart „kvenlegum mönnum“, þá þvert á hinn steríótýpíska karlmann sem elskar vel blóðuga steik sem próteingjafa. Þessi vinsæla mýta byggir á því að soja inniheldur svokallað plöntu estrógen. Byggingin á plöntu estrógeninu er svipuð og á estrógeni sem er hormón í mannslíkamanum en það hegðar sér ekki á sama hátt í líkamanum. Plöntu estrógenið bindst ekki eins sterkt við estrógen viðtaka og hefur því ekki áhrif á estrógen framleiðslu í líkamanum. Soja hefur því ekki áhrif á framleiðslu estrógens og veldur ekki kvenlegum eiginleikum. Berist mýtan til tals hvetjum við eindregið til að hún sé leiðrétt, líklegt þykir að sá hinn sami verði talinn klárari fyrir vikið. Mýta 2 - “Soja eykur líkur á brjóstakrabbameini” Þessi er áhugaverð því að rannsóknir sýna einmitt þvert á móti vísbendingar um að soja hafi mögulega verndandi áhrif þegar kemur að brjóstakrabbameini og jafnvel krabbameini í blöðruhálskirtli hjá körlum. Neysla á soja getur mögulega dregið úr hættu á brjóstakrabbameini vegna þess að í sumum vefjum geta plöntu estrógen hindrað verkun estrógens en estrógen örvar vöxt og fjölgun brjósta- og brjóstakrabbameinsfrumna. Þó skal hafa í huga að einungis sumar rannsóknir hafa sýnt ávinning af sojaneyslu í tengslum við brjóstakrabbamein á meðan aðrar sýna engin tengsl, hvorki jákvæð né neikvæð. Mýta 3 - “Soja hefur neikvæð áhrif á umhverfið” Í dag er það svo að stærsti hluti sojaræktunar fer í fóður fyrir eldisdýr en einungis lítið hlutfall af því er borðað af okkur. Gríðarlega stórt hlutfall þess fer í fóður fyrir eldisdýr en 77% af soja í heiminum er notað í fóður fyrir búfé til kjöt- og mjólkurframleiðslu og aðeins 7% af soja er notað í matvæli eins og tofu, sojamjólk, edamame baunir og tempeh. Sá misskilningur að soja matvæli sem mannfólk neytir valdi eyðingu skóga er því algjör misskilningur. Með því að sleppa þessum millilið sem kjötið er og velja frekar soja matvæli til að borða er þvert á móti verið að hafa jákvæð áhrif á umhverfið. Mýta 4 – „Soja hefur slæm áhrif á skjaldkirtilinn“ Í yfirlitsgrein yfir margar rannsóknir sem skoðaði áhrif soja á skjaldkirtilssjúkdóma var niðurstaðan sú að þrátt fyrir að soja hækkaði lítillega magn þeirra hormóna sem að örva skjaldkirtilshormón, höfðu þau engin áhrif á raunverulega framleiðslu skjaldkirtilshormóna. Önnur rannsókn leiddi hins vegar í ljós að soja gæti truflað skjaldkirtilshormónalyf sem notuð eru til að meðhöndla vanvirkan skjaldkirtil. Áhrif soja á starfsemi skjaldkirtils hjá einstaklingum með skjaldkirtilssjúkdóma þarfnast í raun frekari rannsókna. Þeir sem eru með skjaldkirtilssjúkdóma þurfa þó aðeins að hafa þetta í huga en fyrir aðra skiptir þetta engu máli og hefur soja ekki áhrif á skjaldkirtil hjá heilbrigðu fólki. Næringarþarfir einstaklinga með sjúkdóma eru oft aðrar en hjá þeim sem eru heilbrigðir. Til að draga saman þá er soja almennt mjög næringarríkt matvæli sem flestir hefðu ávinning af að bæta inn í mataræðið sé ekki óþol eða skjaldkirtilssjúkdómur til staðar. Það inniheldur ótal mörg nauðsynleg næringarefni fyrir okkur, er þar að auki ódýr próteingjafi og hægt að elda úr fjölbreytta og gómsæta rétti. Við hvetjum því eindregið til að víkka sjóndeildarhringinn og reyna fyrir sér með soja í matargerð. Nú ef við höfum áhyggjur af karlmennsku þá er kannski ekkert karlmannlegra en umhverfisvænt og næringarríkt marinerað tofu á grillið í sumar? Athugið að hér er ekki verið að tala um að sleppa alfarið steikum heldur prófa sig áfram með ný hráefni, fjölbreytni í mataræði er alltaf jákvætt heilsunni. Hægt er að fá meiri fróðleik og sjá fleiri mýtur leiðréttar á Instagram undir aðgöngunum @naeringogjafnvaegi og @dogg.gudmunds. Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Sjá meira
Soja er matvæli sem hefur verið töluvert umdeilt og mikið rætt á sviði næringar en um er að ræða einstakt matvæli sem hefur verið ansi vel rannsakað. Rannsóknir sýna fram á að soja hafi ýmist jákvæð eða hlutlaus áhrif á ýmsar heilsufarslegar útkomur. Þrátt fyrir það hefur þessi ágæta fæða ekki verið örugg fyrir háværum og ósanngjörnum mýtum sem virðast seint ætla að deyja út. Raunin er sú að soja er mjög næringarríkt matvæli sem hefur að geyma mikilvæg prótein. Soja er eitt af fáum plöntupróteinum sem að inniheldur allar 9 lífsnauðsynlegu amínósýrurnar í þeim hlutföllum sem við þörfnumst eins og dýraprótein. Það er auk þess ríkt af kalki, magnesíum, trefjum og inniheldur járn og sink. Fyrir flesta er því um að ræða næringaríka fæðu og líklegt til að hafa heilsufarslegan ávinning, sé ekki óþol til staðar. Í grunninn er um að ræða sojabaunir sem er svo hægt að vinna úr mismunandi afurðir sem eru ýmist lítið unnar eða mikið unnar. Dæmi um lítið unnar sojavörur eru til dæmis baunirnar sjálfar, ýmist hvítar soja baunir eða edamame baunir sem að eru óþroskaðar soja baunir. Auk þess er hægt að vinna úr þeim sojamjólk, sojajógúrt, tofu og tempeh, sojakjöt og fleiri unnin matvæli. Þessi matvæli flokkast þó vissulega mis unnin. Ýmsar mýtur hafa verið í gangi um soja í gegnum tíðina og margar af þeim mýtum byggja á gömlum rannsóknum á dýrum. Mikilvægt er að hafa í huga að ferlar mannslíkamans virka oft allt öðruvísi en hjá dýrum og endurspegla því dýrarannsóknir ekki hvaða ferlar eiga sér stað í mönnum. Svo spurningin er, ertu maður eða mús? Förum aðeins yfir nokkrar mýtur um soja sem að hefur verið vinsælt að halda fram. Mýta 1 - “Soja veldur kvenlegum eiginleikum hjá körlum” Þessi mýta er mjög algeng og ætlar greinilega að vera svolítið langlíf og þrjósk. Hún hefur meira að segja gengið svo langt að á netmiðlum varð nýlega til hugtakið „soy boys“, þá sem einhverskonar móðgun gagnvart „kvenlegum mönnum“, þá þvert á hinn steríótýpíska karlmann sem elskar vel blóðuga steik sem próteingjafa. Þessi vinsæla mýta byggir á því að soja inniheldur svokallað plöntu estrógen. Byggingin á plöntu estrógeninu er svipuð og á estrógeni sem er hormón í mannslíkamanum en það hegðar sér ekki á sama hátt í líkamanum. Plöntu estrógenið bindst ekki eins sterkt við estrógen viðtaka og hefur því ekki áhrif á estrógen framleiðslu í líkamanum. Soja hefur því ekki áhrif á framleiðslu estrógens og veldur ekki kvenlegum eiginleikum. Berist mýtan til tals hvetjum við eindregið til að hún sé leiðrétt, líklegt þykir að sá hinn sami verði talinn klárari fyrir vikið. Mýta 2 - “Soja eykur líkur á brjóstakrabbameini” Þessi er áhugaverð því að rannsóknir sýna einmitt þvert á móti vísbendingar um að soja hafi mögulega verndandi áhrif þegar kemur að brjóstakrabbameini og jafnvel krabbameini í blöðruhálskirtli hjá körlum. Neysla á soja getur mögulega dregið úr hættu á brjóstakrabbameini vegna þess að í sumum vefjum geta plöntu estrógen hindrað verkun estrógens en estrógen örvar vöxt og fjölgun brjósta- og brjóstakrabbameinsfrumna. Þó skal hafa í huga að einungis sumar rannsóknir hafa sýnt ávinning af sojaneyslu í tengslum við brjóstakrabbamein á meðan aðrar sýna engin tengsl, hvorki jákvæð né neikvæð. Mýta 3 - “Soja hefur neikvæð áhrif á umhverfið” Í dag er það svo að stærsti hluti sojaræktunar fer í fóður fyrir eldisdýr en einungis lítið hlutfall af því er borðað af okkur. Gríðarlega stórt hlutfall þess fer í fóður fyrir eldisdýr en 77% af soja í heiminum er notað í fóður fyrir búfé til kjöt- og mjólkurframleiðslu og aðeins 7% af soja er notað í matvæli eins og tofu, sojamjólk, edamame baunir og tempeh. Sá misskilningur að soja matvæli sem mannfólk neytir valdi eyðingu skóga er því algjör misskilningur. Með því að sleppa þessum millilið sem kjötið er og velja frekar soja matvæli til að borða er þvert á móti verið að hafa jákvæð áhrif á umhverfið. Mýta 4 – „Soja hefur slæm áhrif á skjaldkirtilinn“ Í yfirlitsgrein yfir margar rannsóknir sem skoðaði áhrif soja á skjaldkirtilssjúkdóma var niðurstaðan sú að þrátt fyrir að soja hækkaði lítillega magn þeirra hormóna sem að örva skjaldkirtilshormón, höfðu þau engin áhrif á raunverulega framleiðslu skjaldkirtilshormóna. Önnur rannsókn leiddi hins vegar í ljós að soja gæti truflað skjaldkirtilshormónalyf sem notuð eru til að meðhöndla vanvirkan skjaldkirtil. Áhrif soja á starfsemi skjaldkirtils hjá einstaklingum með skjaldkirtilssjúkdóma þarfnast í raun frekari rannsókna. Þeir sem eru með skjaldkirtilssjúkdóma þurfa þó aðeins að hafa þetta í huga en fyrir aðra skiptir þetta engu máli og hefur soja ekki áhrif á skjaldkirtil hjá heilbrigðu fólki. Næringarþarfir einstaklinga með sjúkdóma eru oft aðrar en hjá þeim sem eru heilbrigðir. Til að draga saman þá er soja almennt mjög næringarríkt matvæli sem flestir hefðu ávinning af að bæta inn í mataræðið sé ekki óþol eða skjaldkirtilssjúkdómur til staðar. Það inniheldur ótal mörg nauðsynleg næringarefni fyrir okkur, er þar að auki ódýr próteingjafi og hægt að elda úr fjölbreytta og gómsæta rétti. Við hvetjum því eindregið til að víkka sjóndeildarhringinn og reyna fyrir sér með soja í matargerð. Nú ef við höfum áhyggjur af karlmennsku þá er kannski ekkert karlmannlegra en umhverfisvænt og næringarríkt marinerað tofu á grillið í sumar? Athugið að hér er ekki verið að tala um að sleppa alfarið steikum heldur prófa sig áfram með ný hráefni, fjölbreytni í mataræði er alltaf jákvætt heilsunni. Hægt er að fá meiri fróðleik og sjá fleiri mýtur leiðréttar á Instagram undir aðgöngunum @naeringogjafnvaegi og @dogg.gudmunds. Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun