Misþroski Þorvaldur Gylfason skrifar 4. apríl 2019 07:00 Stanley, Falklandseyjum – Suður-Ameríku hefur að mörgu leyti vegnað mun síður en Norður-Ameríku í tímans rás. Margir áttu von á því um 1930 að Argentína sem var þá eitt ríkasta land heims yrði að stórveldi. Svo fór þó ekki nema í fótbolta og tangó. Hvers vegna?Einræði og verðbólga haldast í hendur Ein áleitin skýring er að Suður-Ameríka byggðist aðallega frá Suður-Evrópu og Norður-Ameríka frá Norður-Evrópu. Þar eð Norður-Evrópu hefur á heildina litið vegnað betur en Suður-Evrópu var þess að vænta að svipuð þróun ætti sér stað í Ameríku sem og varð. Munurinn er m.a. sá að í Suður-Evrópu voru einræðisstjórnir sums staðar við völd fram til 1974-1976 (Grikkland, Portúgal, Spánn) og agaleysi einkenndi efnahagsmál. Vandræði ESB síðustu ár hafa því einkum stafað af Suður-Evrópulöndum. Þau voru tekin inn í ESB sumpart til að jafna þennan mun og treysta lýðræðið. Það tókst að hluta. Mikil verðbólga hefur fylgt Suður-Ameríkulöndum eins og skuggi en ekki Norður-Ameríku. Löndin sex í sunnanverðri Suður-Ameríku (Argentína, Brasilía, Paragvæ, Perú, Síle, Úrúgvæ) hafa öll verið óskoruð lýðræðisríki frá aldamótunum 2000, en 40 árin þar á undan, 1960-2000, bjuggu þau öll við einræði annað veifið, yfirleitt herræði, stundum langtímum saman. Herinn var ónýtur hagstjórnandi. Verðbólgan 1961-2017 var að meðaltali 12% á ári í Paragvæ, 40% í Úrúgvæ, 48% í Síle, 171% í Argentínu, 195% í Perú og 220% í Brasilíu. Hún mælist nú alls staðar í lágum einsstafstölum nema í Argentínu þar sem hún er nú um 25%. Lýðræði og lítil verðbólga haldast í hendur.Viðskipti efla frið Upphaflegt höfuðmarkmið ESB var að nota frjáls viðskipti til að treysta friðinn milli Frakklands og Þýzkalands eftir heimsstyrjöldina síðari. Það hefur tekizt vel. Suður-Ameríka hefur ekki fylgt þessu fordæmi. Þar geisaði Kyrrahafsstríðið sem svo er nefnt 1879-1884 og færði Síle stór landsvæði sem áður tilheyrðu Perú og Bólivíu og sviptu Bólivíu aðgangi að sjó. Enn hefur ekki gróið um heilt milli landanna þar eð þeim hefur láðst að fara að dæmi ESB-landanna. Argentína, Brasilía, Paragvæ og Úrúgvæ stofnuðu með sér tollabandalag (Mercosur) 1991 til að örva viðskipti landanna en Bólivía, Perú og Síle gerðust aðeins aukaaðilar að bandalaginu. Síle gerði fríverzlunarsamning við Bandaríkin 2003. Þegar öllu er á botninn hvolft eru viðskipti meðal Suður-Ameríkulanda innbyrðis og út á við miklu minni en þau gætu verið og velferð almennings er rýrari eftir því. Sama á við um Afríku, en þar eru þó uppi áætlanir um að Afríkusambandið tryggi smám saman fríverzlun innan álfunnar og sameinist um eina mynt sem á að heita afró eins og klippingin. Lítil viðskipti auka hættuna á ófriði. Litlu munaði fyrir nokkrum árum að Argentína og Síle gripu til vopna í landamæradeilu í Patagóníu syðst í álfunni.Falklandseyjastríðið Herforingjastjórnin í Argentínu 1976-1983 er sígilt dæmi um freistingu einræðisstjórna til að grípa til vopna. Herforingjarnir höfðu mulið undir landeigendur og keyrt efnahagslífið í kaf, þeir kunnu ekki annað. Til að dreifa athyglinni frá óstjórninni og örva þjóðernissinna réðust þeir með hervaldi á Falklandseyjar úti fyrir ströndum Argentínu. Þetta var 1982. Á eyjunum bjuggu þá 1.800 manns og 400.000 rollur. Eyjarnar höfðu tilheyrt Bretlandi frá 1833 en Argentína hafði gert tilkall til þeirra og gerir enn. Brezka stjórnin brást við innrásinni með því að senda herskip á vettvang og sigraði her Argentínu með miklu mannfalli (um 900 manns). Herforingjarnir hrökkluðust frá völdum og fóru sumir í fangelsi. Síðan hefur íbúum eyjanna fjölgað verulega og eru þeir nú 3.200. Landið býr við heimastjórn en Englandsdrottning skipar landsstjórann. Landið býr við eigin stjórnarskrá frá 2009 þar sem ákvæði Alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi eru tekin upp orðrétt m.a. til að tryggja yfirráð íbúanna yfir auðlindum sínum. Bretar sjá um landvarnir. Falklandseyjum vegnar vel. Kaupmáttur tekna á mann er talinn vera um fimm sinnum meiri en í Argentínu. Fiskveiðar eru hryggjarstykkið í efnahagslífi eyjanna og nema röskum helmingi landsframleiðslunnar. Stjórnvöld selja erlendum og innlendum útgerðum veiðirétt við eyjarnar og afla þannig fjár til að halda úti góðri almannaþjónustu með lítilli skattheimtu. Slíkri skipan hafa veiðigjaldsmenn á Íslandi mælt með í bráðum 50 ár. Ferðaútvegur er næststærsta atvinnugreinin. Um 60.000 ferðamenn heimsækja eyjarnar sjóleiðis á hverju ári auk þeirra 1.600 sem koma fljúgandi. Landbúnaður skiptir íbúana einnig máli með allar þessar rollur en þeim finnst fjölbreytnin ekki nóg. Þeir eru að leita að olíu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit Skoðun Starfsgetumat gæti kostað líf Svanberg Hreinsson Skoðun Breytum reiði í gleði Natan Kolbeinsson Skoðun Réttlætingar og lygar Ísraels Yousef Tamimi Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson Skoðun Ekki hika við að kjósa með hjartanu Rósa Steinunn Solveigar Sturludóttir Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkadóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Ríkisbáknið fyrir sig Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Hjartastaður – hvaðan ertu? Anna Sigríður Melsteð skrifar Skoðun Er Evrópa að hverfa af kortinu? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir skrifar Skoðun Úkraínustríðið, skotvopnakaup Íslands og NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit skrifar Skoðun Ekki hika við að kjósa með hjartanu Rósa Steinunn Solveigar Sturludóttir skrifar Skoðun Tíminn er núna, stöðvum hvalveiðar! Hópur andstæðinga hvalveiða skrifar Skoðun Starfsgetumat gæti kostað líf Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar Skoðun Fjórða læknaferðin endurgreidd Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Réttlætingar og lygar Ísraels Yousef Tamimi skrifar Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Má ég taka þátt … í lífinu? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson skrifar Skoðun Styðjum Katrínu Jakobsdóttur Gerður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvaðan kemur þessi ótti við tilfinningar? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Lyf og dáleiðsla Hannes Björnsson skrifar Skoðun Hvað þarf til að forseti beiti málskotsrétti? Salvör Nordal skrifar Skoðun Kosningar nálgast Halldóra Æsa Aradóttir skrifar Skoðun Auðlindirnar okkar Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson skrifar Skoðun Fagleg uppbygging myndlistar í forgrunni Tinna Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Stanley, Falklandseyjum – Suður-Ameríku hefur að mörgu leyti vegnað mun síður en Norður-Ameríku í tímans rás. Margir áttu von á því um 1930 að Argentína sem var þá eitt ríkasta land heims yrði að stórveldi. Svo fór þó ekki nema í fótbolta og tangó. Hvers vegna?Einræði og verðbólga haldast í hendur Ein áleitin skýring er að Suður-Ameríka byggðist aðallega frá Suður-Evrópu og Norður-Ameríka frá Norður-Evrópu. Þar eð Norður-Evrópu hefur á heildina litið vegnað betur en Suður-Evrópu var þess að vænta að svipuð þróun ætti sér stað í Ameríku sem og varð. Munurinn er m.a. sá að í Suður-Evrópu voru einræðisstjórnir sums staðar við völd fram til 1974-1976 (Grikkland, Portúgal, Spánn) og agaleysi einkenndi efnahagsmál. Vandræði ESB síðustu ár hafa því einkum stafað af Suður-Evrópulöndum. Þau voru tekin inn í ESB sumpart til að jafna þennan mun og treysta lýðræðið. Það tókst að hluta. Mikil verðbólga hefur fylgt Suður-Ameríkulöndum eins og skuggi en ekki Norður-Ameríku. Löndin sex í sunnanverðri Suður-Ameríku (Argentína, Brasilía, Paragvæ, Perú, Síle, Úrúgvæ) hafa öll verið óskoruð lýðræðisríki frá aldamótunum 2000, en 40 árin þar á undan, 1960-2000, bjuggu þau öll við einræði annað veifið, yfirleitt herræði, stundum langtímum saman. Herinn var ónýtur hagstjórnandi. Verðbólgan 1961-2017 var að meðaltali 12% á ári í Paragvæ, 40% í Úrúgvæ, 48% í Síle, 171% í Argentínu, 195% í Perú og 220% í Brasilíu. Hún mælist nú alls staðar í lágum einsstafstölum nema í Argentínu þar sem hún er nú um 25%. Lýðræði og lítil verðbólga haldast í hendur.Viðskipti efla frið Upphaflegt höfuðmarkmið ESB var að nota frjáls viðskipti til að treysta friðinn milli Frakklands og Þýzkalands eftir heimsstyrjöldina síðari. Það hefur tekizt vel. Suður-Ameríka hefur ekki fylgt þessu fordæmi. Þar geisaði Kyrrahafsstríðið sem svo er nefnt 1879-1884 og færði Síle stór landsvæði sem áður tilheyrðu Perú og Bólivíu og sviptu Bólivíu aðgangi að sjó. Enn hefur ekki gróið um heilt milli landanna þar eð þeim hefur láðst að fara að dæmi ESB-landanna. Argentína, Brasilía, Paragvæ og Úrúgvæ stofnuðu með sér tollabandalag (Mercosur) 1991 til að örva viðskipti landanna en Bólivía, Perú og Síle gerðust aðeins aukaaðilar að bandalaginu. Síle gerði fríverzlunarsamning við Bandaríkin 2003. Þegar öllu er á botninn hvolft eru viðskipti meðal Suður-Ameríkulanda innbyrðis og út á við miklu minni en þau gætu verið og velferð almennings er rýrari eftir því. Sama á við um Afríku, en þar eru þó uppi áætlanir um að Afríkusambandið tryggi smám saman fríverzlun innan álfunnar og sameinist um eina mynt sem á að heita afró eins og klippingin. Lítil viðskipti auka hættuna á ófriði. Litlu munaði fyrir nokkrum árum að Argentína og Síle gripu til vopna í landamæradeilu í Patagóníu syðst í álfunni.Falklandseyjastríðið Herforingjastjórnin í Argentínu 1976-1983 er sígilt dæmi um freistingu einræðisstjórna til að grípa til vopna. Herforingjarnir höfðu mulið undir landeigendur og keyrt efnahagslífið í kaf, þeir kunnu ekki annað. Til að dreifa athyglinni frá óstjórninni og örva þjóðernissinna réðust þeir með hervaldi á Falklandseyjar úti fyrir ströndum Argentínu. Þetta var 1982. Á eyjunum bjuggu þá 1.800 manns og 400.000 rollur. Eyjarnar höfðu tilheyrt Bretlandi frá 1833 en Argentína hafði gert tilkall til þeirra og gerir enn. Brezka stjórnin brást við innrásinni með því að senda herskip á vettvang og sigraði her Argentínu með miklu mannfalli (um 900 manns). Herforingjarnir hrökkluðust frá völdum og fóru sumir í fangelsi. Síðan hefur íbúum eyjanna fjölgað verulega og eru þeir nú 3.200. Landið býr við heimastjórn en Englandsdrottning skipar landsstjórann. Landið býr við eigin stjórnarskrá frá 2009 þar sem ákvæði Alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi eru tekin upp orðrétt m.a. til að tryggja yfirráð íbúanna yfir auðlindum sínum. Bretar sjá um landvarnir. Falklandseyjum vegnar vel. Kaupmáttur tekna á mann er talinn vera um fimm sinnum meiri en í Argentínu. Fiskveiðar eru hryggjarstykkið í efnahagslífi eyjanna og nema röskum helmingi landsframleiðslunnar. Stjórnvöld selja erlendum og innlendum útgerðum veiðirétt við eyjarnar og afla þannig fjár til að halda úti góðri almannaþjónustu með lítilli skattheimtu. Slíkri skipan hafa veiðigjaldsmenn á Íslandi mælt með í bráðum 50 ár. Ferðaútvegur er næststærsta atvinnugreinin. Um 60.000 ferðamenn heimsækja eyjarnar sjóleiðis á hverju ári auk þeirra 1.600 sem koma fljúgandi. Landbúnaður skiptir íbúana einnig máli með allar þessar rollur en þeim finnst fjölbreytnin ekki nóg. Þeir eru að leita að olíu.
Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson Skoðun
Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar
Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar
Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson Skoðun